Nederzettingsvormen

In Overijssel komen verschillende nederzettingsvormen voor. Een groot deel van de nederzettingen is begonnen in een agrarische omgeving. Andere nederzettingen zijn gevormd bij infrastructurele knooppunten. Esdorpen zijn vernoemd naar bouwlanden (essen) op zandgronden. Nabij heidevelden ontstonden heide-ontginningsnederzettingen. Vroeger traden de rivieren periodiek buiten hun oevers, hierdoor ontstonden zandduinen. Nabij die duinen ontstonden enkdorpen. In de middeleeuwen werden dijken aangelegd, over de dijk ontstond een doorgaande route, waarlangs dijkdorpen lagen. Ook werden hoeven bij de dijk gebouwd (“enkdorp met dijkbebouwing”). Dijken vormden een barrière tussen de rivier en de achtergelegen komgronden. Er werden weteringen aangelegd om het water af te voeren. Deze vormden transportaderen. Vroeger was het veengebied een uitgestrekt veenmoeras. Nederzettingen werden gevestigd langs waterlopen. Het ontwaterde veen verging geleidelijk, waardoor de bodem daalde. De bodem werd natter. De nederzetting werd verplaatst naar de achterkade. De agrarische veen-nederzettingen kregen de vorm van een wegdorp. Nabij ontstonden overslagplaatsen (sluisdorp of damdorp). Later werden kanalen aangelegd. Op plaatsen waar werd verveend werden nederzettingen gesticht: de veenkoloniën. In Twente zijn nederzettingen gegroeid door textielindustrie. Andere nederzettingen zijn gesticht in de twintigste eeuw (bij kristallisatiekernen, zoals een legerkazerne, sportcomplex of bungalowpark). Bij de actualisatie in 2022 zijn alle typen esdorpen samengebracht tot één categorie.